- پیام بلوچ - بلوچ و بلوچستان -payam baloch -

     خفتگان پنج‌هزارساله‌ی اسپیدژ انتظار هیچ كاوش یا غارتی را نمی‌كشند؛ برای آنان كه پنج‌هزار سال است در دل خاك رفته‌اند چه فرقی می‌كند در میان شیشه‌های موزه قرار بگیرند؛ یا دست به دست در دنیا بچرخند؟ برای ما مهم است كه بدانیم گذشتگانمان چگونه می‌زیسته‌اند.حدود 11 ماه پیش خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) از غارت اشیای باستانی در منطقه‌ی اسپیدژ واقع در بخش بزمان ایرانشهر (سیستان و بلوچستان) خبر داد. غارتی كه گویا از سال 1381 به طور جدی آغاز شده است. مشاهدات گروه اعزامی ایسنا حاكی از آن بود كه برخلاف ادعای مسؤولان محلی، هیچ نیرویی برای محافظت در منطقه حاضر نبوده، آثار باستانی پنج‌هزارساله‌ی گورستان اسپیدژ همچنان به تاراج می‌رود.

   خفتگان پنج‌هزارساله‌ی اسپیدژ انتظار هیچ كاوش یا غارتی را نمی‌كشند؛ برای آنان كه پنج‌هزار سال است در دل خاك رفته‌اند چه فرقی می‌كند در میان شیشه‌های موزه قرار بگیرند؛ یا دست به دست در دنیا بچرخند؟ برای ما مهم است كه بدانیم گذشتگانمان چگونه می‌زیسته‌اند.

  حدود 11 ماه پیش خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) از غارت اشیای باستانی در منطقه‌ی اسپیدژ واقع در بخش بزمان ایرانشهر (سیستان و بلوچستان) خبر داد. غارتی كه گویا از سال 1381 به طور جدی آغاز شده است. مشاهدات گروه اعزامی ایسنا حاكی از آن بود كه برخلاف ادعای مسؤولان محلی، هیچ نیرویی برای محافظت در منطقه حاضر نبوده، آثار باستانی پنج‌هزارساله‌ی گورستان اسپیدژ همچنان به تاراج می‌رود.

  افراد مطلع در این منطقه می‌گفتند: آثار باستانی به‌دست آمده، توسط دلالان خریداری شده، از طریق مرز پاكستان از كشور خارج می‌شود. همچنین آثاری كه به‌وسیله‌ی مردم به‌صورت غیرمجاز از حفاری‌ها به‌دست می‌آید، با قیمت‌های بسیار نازل، به دلالان فروخته می‌شود.

  افراد محلی اكثرا بر این نكته اصرار داشتند كه كسانی غیر از بومیان روستاهای همجوار اسپیدژ، برای حفاری‌های غیرمجاز به این منطقه می‌آیند؛ اما شواهد، نشان‌دهنده‌ی این بود كه افراد بومی روستاهای اطراف نیز در حفاری‌های غیرمجاز مشاركت دارند.

رییس شورای اسلامی نزدیك‌ترین روستا به گورستان اسپیدژ ـ پكسان ـ از نبود همكاری و هماهنگی مسؤولان میراث فرهنگی با معتمدان و اعضای شوراها گله داشت و مدیر اداره میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان ، صعب‌العبور و ناشناخته بودن منطقه را از عوامل حفاری‌های غیرمجاز در بزمان می‌دانست.

یكی از دانشجویان گروه باستانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان كه یك سال پیشتر به همراه هیات باستان‌شناسی “بمپور” به این منطقه سفر كرده بود، می‌گفت: هنگامی كه به گورستان اسپیدژ رسیدیم، دو نفر از قاچاقچیان مشغول حفاری بودند كه با دیدن ما و ماموران همراه، در حالی كه چند گونی بر دوششان بود، از محل گریختند و به روستایی در نزدیكی محل رفتند.

وی به ارزش بالای سفال‌هایی كه از طریق حفاری‌های غیرمجاز در منطقه به‌دست آمده است، اشاره كرد و گفت: سفال‌های قرمز و خاكستری منقوش كه با ظرافت بسیار بالایی ساخته شده‌اند، به‌وفور در كنار حفره‌های ایجاد شده وجود داشتند.

در همان زمان واكنش بخشدار بزمان در این خلاصه می‌شد كه از مردم منطقه بخواهد فریب افراد سودجو را نخورند. وی معتقد بود كه دست‌های پشت پرده در حفاری‌های گورستان اسپیدژ دخالت دارند.

فرماندار ایرانشهر هم از سازمان میراث فرهنگی كشور می‌خواست كه با جدیت زیاد از منطقه محافظت كند.

اما مدیر یگان ویژه پاسداران میراث فرهنگی با بیان اینكه ”از موضوع حفاری‌های غیرمجاز در اسپیدژ سیستان و بلوچستان اطلاع دارم” گفت: گزارشاتی كه به دست ما رسیده، حاكی از این است كه نیروی انتظامی در منطقه خوب عمل كرده و با جرایم رخ داده برخورد كرده است.

رحمت‌الله رئوف با بیان اینكه آخرین گزارش مدیر اداره میراث فرهنگی استان هم این امر را كه از حفاری‌ها جلوگیری شده است، تایید می‌كند، درباره اظهارات بخشدار بزمان تاكید كرد: دست‌های پنهان را هنوز به ما معرفی نكرده‌اند. شما از آقای بخشدار، از قول من، سؤال كنید: «شما كه مسؤول امنیت بخش هستید، چرا خودتان عمل نكردید؟».

حالا پس از گذشت دو سال، تازه‌ترین گزارش خبرنگار اعزامی ایسنا به منطقه حاكی است كه حفاری‌های غیرمجاز در گورستان اسپیدژ همچنان ادامه دارد، وضعیت حفاری‌های غیرمجاز بسیار نگران كننده‌تر از قبل به چشم می‌خورد و به‌رغم هشدارهای داده شده در مردادماه سال گذشته، هیچ اقدام مناسبی جهت جلوگیری از این حفاری‌ها صورت نگرفته است.

گویا با توجه به نبود حساسیت بر روی منطقه، قاچاقچیان آثار باستانی با خیالی آسوده، آثار باستانی اسپیدژ را كه از اهمیت بالایی برخوردارند، به غارت می‌برند.

برخی گزارش‌ها حاكی است: خریداران قیمت آثار توسط افراد غیربومی انجام می‌شود؛ ضمن اینكه تاكنون چندین قاچاقچی اشیای این گورستان دستگیر شده‌اند.

بخشدار منطقه بزمان ایرانشهر در این زمینه به خبرنگار ایسنا گفت: در ابتدا متاسفانه افراد بومی منطقه به‌خاطر ناآگاهی، در جریان حفاری‌ها به قاچاقچیان كمك می‌كردند كه با جلساتی كه با حضور اعضای شورای بخش و بخشداری با مردم منطقه صورت گرفت، نسبت به حساسیت منطقه توجیه شدند.

علی كوهكن افزود: منطقه‌ی باستانی بزمان به عنوان یك منطقه باستانی جای توجه و كمك بسیاری دارد و محافظت و توجه به این منطقه ازسوی میراث فرهنگی باید بیش از مناطق دیگر باشد كه برخلاف انتظار، تاكنون چنین نشده است.

وی درخصوص اظهارات مدیر اداره میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان مبنی بر حفاری‌های غیرمجاز مردم منطقه گفت: ضمن تكذیب این مساله اعلام می‌كنم اگر مردم منطقه حفاری غیرمجاز می‌كنند، جای كم‌لطفی است كه مدیریت میراث فرهنگی آنان را به مقامات مسؤول معرفی نمی‌كند.

رییس شورای اسلامی بخش بزمان ایرانشهر نیز به خبرنگار ایسنا گفت: به مسؤولان میراث فرهنگی گفتیم جهت اطمینان، با معتمدان منطقه از اسپیدژ دیدن كنند؛ ولی متاسفانه این كار صورت نگرفت و كارشناسان میراث فرهنگی با افراد عادی به محل رفتند كه باعث حساس شدن اینگونه افراد گردید و موجب شد همان افراد حفاری‌های غیرمجاز را ادامه دهند.

محمد نارویی افزود: اداره میراث فرهنگی باید با مجموعه شورا و بخشداری هماهنگ باشد؛ تا ازسوی آنها افراد معتمد به همراه كارشناسان به منطقه اعزام شوند.

نارویی یكی از مهمترین عوامل حفاری‌های غیرمجاز منطقه اسپیدژ را مسكوت ماندن موضوع حفاری باستان‌شناسی ازسوی میراث فرهنگی دانست و افزود: به لحاظ اهمیت گورستان اسپیدژ، مجموعه میراث فرهنگی باید هرچه سریعتر مراحل تكمیل حفاری را اجرا كند، نه اینكه با حفاری مقطعی قاچاقچیان را بیشتر حساس كند.

وی با اعلام آمادگی شورای بخش بزمان جهت هر نوع همكاری با میراث فرهنگی گفت: انتظار داریم میراث فرهنگی نیز گام‌های بعدی را با صلابت بیشتر بردارد.

تعدادی از اعضای شورای اسلامی روستاهای اطراف گورستان اسپیدژ نیز به خبرنگار ایسنا گفتند: میراث فرهنگی برای جلوگیری از حفاری‌های غیرمجاز با ما هماهنگ نیست و همكاری لازم را انجام نمی‌دهند.

همچنین یكی از بومیان منطقه گفت: یك سال پیش قرار شد من از منطقه محافظت كنم؛ اما از آنجا كه ازسوی میراث فرهنگی هیچگونه حمایتی نشدم، اعلام كردم كه از منطقه محافظت نمی‌كنم.

وی افزود: بعد از اولین حفاری در منطقه با بخشداری مكاتبه كردم كه با بازدید بخشدار و مكاتبه او با میراث فرهنگی، كارشناسانی از سوی این اداره به منطقه آمدند؛ ولی بعد از مراجعت آنان، به دلیل حساس شدن مردم منطقه به ویژگی‌های باستانی اسپیدژ، بیشترین تخریب در همین زمان انجام گرفت.

اما محمد حیدری - معاون پژوهشی اداره‌ی میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان - معتقد است: علی‌رغم تمام پیگیری‌های انجام شده، غارت محوطه‌ی باستانی اسپیدژ همچنان ادامه دارد.

وی با اعلام این مطلب به خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا گفت: متاسفانه محافظت فیزیكی توسط نیروهای انتظامی و سازمان میراث فرهنگی به دلیل وسعت منطقه، امكان‌پذیر نیست. البته حضور ما در اسپیدژ حضور حفاران قاچاق را كم‌رنگ‌تر می‌كند؛ ولی تا وقتی كه نیروی محافظ میراث فرهنگی با ضمانت اجرایی تشكیل نشود، این‌گونه مشكلات در سراسر كشور وجود خواهد داشت.

وی با اشاره به اینكه برنامه‌ی ما در مقابل غارت مكان‌های باستانی، گمانه‌زنی اضطراری است، افزود: اسپیدژ در ایرانشهر یكی از محوطه‌های پیش از تاریخ و مربوط به هزاره‌ی سوم است. این محوطه در سال 1381 شناسایی و اولین مطالعات و پژوهش‌ها درباره‌ی آن انجام شد. سال گذشته نیز پژوهش و كار میدانی در منطقه صورت گرفت و امسال نیز ما مجوز شروع فصل سوم كار را دریافت كرده‌ایم كه به محض دریافت اعتبارات، كار را شروع می‌كنیم.

وی اعتبار بخش‌های پژوهشی را بسیار محدود دانست و ادامه داد: اسپیدژ مربوط به عصر مفرغ و جزو تمدن‌های جازموریان است. این منطقه، پل رابط بین‌ تمدن‌های بزرگ هزاره‌ی سوم در فلات مركزی ایران به شمار می‌رود كه نمونه‌ی بارز آن، تمدن جیرفت و شهر سوخته است. در هزاره‌ی سوم ما در هیچ كجای دیگر استان مانند این سایت باستانی كه دارنده‌ی ارتباط نزدیك این دو تمدن را باشد نمی‌بینیم. این اولین باری است كه در یك سایت آثاری از برنز قدیم را پیدا كرده‌ایم.

وی اضافه كرد: این قبرستان به دو دوره‌ی پیش از تاریخ تقسیم می‌شود كه یكی مربوط به عصر برنز میانی تا ابتدای عصر آهن و دیگری عصر آهن و مربوط به هزاره‌ی دوم است.

منطقه‌ی باستانی اسپیدژ كه در كنار منابع آب و نخلستانی بزرگ به همین نام قرار دارد، آثار سه دوره‌ی پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی را در خود جای داده است. علاوه بر قبرستان‌های باستانی این منطقه آثاری از یك قلعه و استحكامات وابسته به آن نیز كه به دوران اسلامی مربوط می‌شود، هنوز برجا مانده است.این قلعه به دلیل استفاده از سنگ‌های آهكی سفیدرنگ در ساخت، به نام “قلعه سفید“ یا “دژ سفید” شهرت دارد.

نتایج كاوش در بقایای تمدن پنجهزارساله‌ی بزمان ایرانشهر، تكنولوژی پیشرفته و تمدن غنی ساكنان این منطقه از بلوچستان را آشكار كرده است.